Οι ελληνικές θάλασσες και ολόκληρη η Μεσόγειος φιλοξενούν ορισμένα από τα σημαντικότερα είδη παγκοσμίως. Πρωταγωνιστικό ρόλο σε αυτόν τον πλούτο της ζωής παίζουν τα θαλάσσια θηλαστικά. Εννιά μόνιμοι κάτοικοι και πέντε περαστικοί αλλά εξίσου μοναδικοί κολυμπούν στα νερά της Ελλάδας και η δική τους υγεία είναι αυτή που αποδεικνύει την υγεία των θαλασσών μας.

Δυστυχώς όμως, τα περισσότερα από αυτά τα θηλαστικά απειλούνται με εξαφάνιση, κυρίως λόγω ανθρώπινων δραστηριοτήτων. Η πετρελαϊκή ρύπανση, η παρενόχληση από τα σκάφη αναψυχής, η ηχορρύπανση, η κλιματική αλλαγή, η όχληση και οι στρατιωτικές ασκήσεις και έρευνες για υδρογονάνθρακες είναι κοινές απειλές για όλα.

Ας τα ανακαλύψουμε και ας μάθουμε τους τρόπους που μπορούμε να ζήσουμε μαζί τους και να τα προστατέψουμε.

Τα θαλάσσια θηλαστικά στη Μεσόγειο και στον κόσμο

Φάλαινες, όπως επίσης και πολλά άλλα είδη κητωδών καθώς και πτερυγιόποδων που κινδυνεύουν με εξαφάνιση, ζουν στη Μεσόγειο, η οποία αποτελεί παγκόσμια προτεραιότητα για το δίκτυο του WWF. Στα νερά της ζει ο μισός παγκόσμιος πληθυσμός της κινδυνεύουσας με εξαφάνιση Μεσογειακής φώκιας, το δεύτερο μεγαλύτερο ζώο στον κόσμο -η πτεροφάλαινα- το ζώο με το μεγαλύτερο εγκέφαλο που έχει καταγραφεί ποτέ στο ζωϊκό βασίλειο -ο φυσητήρας- αλλά και το μαυροδέλφινο, οι ντροπαλοί ζιφιοί, πολλά είδη δελφινιών καθώς και η μικροσκοπική φώκαινα, που ζει αποκλειστικά στα νερά της Θράκης.

Όμως, ο μοναδικός θαλάσσιος πλούτος της Μεσογείου δέχεται πολύ σημαντικές πιέσεις αν αναλογιστεί κανείς τους σχετικούς αριθμούς: 21 χώρες με ακτογραμμή 46,000 χλμ, τουλάχιστον 220 εκατομμύρια τουρίστες το χρόνο, και το 30% της παγκόσμιας ναυσιπλοϊας στα νερά της. Τα γραφεία της Ισπανίας, της Γαλλίας, της Ιταλίας, της Ελλάδας, της Τουρκίας και το Μεσογειακό γραφείο δουλεύουν εδώ και δεκαετίες για να προστατέψουν τη θαλάσσια βιοποικιλότητα και πρόσφατα αποφάσισαν να ενώσουν τις δυνάμεις τους, για την προστασία της Μεσογείου.

Στη Γαλλία παρακολουθούμε και αναλύουμε γενετικό υλικό από τις πτεροφάλαινες που επισκέπτονται τη Μεσογειακή λεκάνη, το δεύτερο μεγαλύτερο ζώο στον κόσμο. Στην Τουρκία, προστατεύουμε μαζί με τους ψαράδες τη Μεσογειακή φώκια στις ανατολικές ακτές της χώρας ενώ στις ιταλικές και ισπανικές ακτές δουλεύουμε με όλους τους εμπλεκόμενους φορείς για τη διατήρηση των ιχθυαποθεμάτων. Σχεδιάζουμε, θέτουμε σε εφαρμογή και διαχειριζόμαστε θαλάσσιες προστατευόμενες περιοχές. Μέσα από τη δημιουργία του MedPan, ενός δικτύου θαλάσσιων προστατευόμενων περιοχών, δουλεύουμε μαζί με τις τοπικές κοινωνίες, κάνουμε συνέργειες με τον τουριστικό κλάδο, προωθώντας τον οικοτουρισμό, διοργανώνουμε συνέδρια και σεμινάρια κατάρτισης για αλιείς και όλους τους εμπλεκόμενους φορείς και καταρτίζουμε σχέδια δράσης.

Στην Ελλάδα, από την ίδρυση της εθνικής οργάνωσης πριν από δύο δεκαετίες, τα είδη αυτά αποτελούν είδη προτεραιότητας και το WWF Ελλάς υλοποιεί μια σειρά από δράσεις, με στόχο την προστασία τους. Το 1992, το πρόγραμμα του Ιονίου είχε ως στόχο τη συλλογή πληροφοριών για τη Μεσογειακή φώκια και την προώθηση μέτρων για την προστασία της. Η σταθερή παρουσία της ομάδας του WWF Ελλάς στη Ζάκυνθο είχε ως αποτέλεσμα τη θέσπιση συγκεκριμένων μέτρων για το πολύ σημαντικό αυτό είδος. Παράλληλα, το πρόγραμμα για τα δελφίνια στο εσωτερικό Ιόνιο, δημιούργησε μια πολύτιμη βάση δεδομένων με πρωτογενή στοιχεία και υλοποίησε εκστρατείες ενημέρωσης και εκπαίδευσης νέων ερευνητών, με στόχο την ενεργή εμπλοκή της τοπικής κοινωνίας στην προστασία τους.

 Η δέσμευση του WWF Ελλάς για την προστασία των εμβληματικών αυτών ζώων, παραμένει σταθερή και ανανεώνεται συνεχώς μέσα από μια σειρά από προγράμματα  και πρωτοβουλίες όπως:

Την επείγουσα έκκληση για την σωτηρία του κοινού δελφινιού στο Ιόνιο μέσω της άμεσης λήψη διαχειριστικών μέτρων της αλιείας από το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων και το ΥΠΕΚΑ, για την προστασία ενός από τους τελευταίους πληθυσμούς κοινού δελφινιού της Μεσογείου στην περιοχή Natura 2000 του εσωτερικού αρχιπελάγους του Ιονίου. Η έκκληση έγινε από 10 διεθνείς και 3 ελληνικές ερευνητικές και περιβαλλοντικές ΜΚΟ, τις Alnitak Marine Research Centre, Blue World, Cetacean Alliance, CIRCE, Delphis, MOm, Morigenos, Oceana, OceanCare, Ινστιτούτο Κητολογικών Ερευνών Πέλαγος, Tethys Research Institute, Whale and Dolphin Conservation Society

Το πρόγραμμα MOFI (2005-2009), που υλοποίησε σε συνεργασία με τη ΜΟm/Εταιρία για τη μελέτη και προστασία της Μεσογειακής φώκιας και το Ινστιτούτο Αλιευτικής Έρευνας με θέμα την αλληλεπίδραση των θαλάσσιων θηλαστικών με την αλιεία. Σχέδιο Δράσης για τη Μείωση της Αλληλεπίδρασης Μεσογειακής Φώκιας – Αλιείας στην Ελλάδα & Εθνική Στρατηγική και Σχέδιο Δράσης για την Προστασία της Μεσογειακής Φώκιας στην Ελλάδα, 2009‐2015

Την Πρωτοβουλία για τα Κητώδη, στην οποία στοχεύουμε μαζί με τη ΜΟm, το Ινστιτούτο Κητολογικών Ερευνών Πέλαγος και το Ινστιτούτο Tethys στην ανάκαμψη και την μακροπρόθεσμη βιωσιμότητα των ζώων στα ελληνικά νερά μέσα από το σχεδιασμό μιας Εθνικής Στρατηγικής Προστασίας και ενός Σχέδιου Δράσης για την Προστασία των μοναδικών αυτών ειδών που ζουν στα ελληνικά νερά (2010-2015). Στα πλαίσια της Πρωτοβουλίας για τα Κητώδη έχουν κατά καιρούς γίνει αποστολές, δειγματοληψίες και νεκροψίες σε μαζικούς εκβρασμούς ζιφιών, οι οποίοι     συνδέονται με τη χρήση στρατιωτικών σόναρ στη διάρκεια ασκήσεων στην περιοχή των εκβρασμών, αλλά και σχετική ενημέρωση των αρμόδιων αρχών σχετικά με τους εκβρασμούς.

Την ενημερωτική εκστρατεία «Θάλασσα: Μάθε, Δράσε, Προστάτεψε» (2010-2013) για τα 9 μόνιμα θαλάσσια θηλαστικά των ελληνικών θαλασσών που υλοποιήθηκε από το WWF Ελλάς και τη ΜΟm/Εταιρία για τη Μελέτη και Προστασία της Μεσογειακής φώκιας σε συνεργασία με το Ινστιτούτο Κητολογικών Ερευνών Πέλαγος και το ιταλικό Ινστιτούτο Tethys.

Το πρόγραμμα ΚΥΚΛΑΔΕΣ LIFE (2013-2017),  που έχει ως στόχο τη δημιουργία μιας πρότυπης θαλάσσιας προστατευόμενης περιοχής γύρω από τη Γυάρο, που υλοποιείται από το WWF Ελλάς μαζί με το Υπουργείο Παραγωγικής Ανάπτυξης, Περιβάλλοντος και Ενέργειας (πρώην ΥΠΕΚΑ) , την Αποκεντρωμένη Διοίκηση Αιγαίου, την Αναπτυξιακή Εταιρία Κυκλάδων, το Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο, τη ΜΟm και το Ινστιτούτο Τethys.

Σε διεθνές επίπεδο:

Από τη μικροσκοπική vaquita στον Κόλπο της Καλιφόρνια, τους θαλάσσιους... μονόκερους του  Αρκτικού Κύκλου, τα μόλις 55 δελφίνια Μάουι της Νέας Ζηλανδίας και τις Μεσογειακές φώκιες των ακτών της ανατολικής Μεσογείου, το WWF δουλεύει πάνω από 5 δεκαετίες για την προστασία σπάνιων θαλάσσιων θηλαστικών που απειλούνται με εξαφάνιση. Τα εμβληματικά αυτά είδη, με τα οποία ο άνθρωπος έχει συνυπάρξει εδώ και αιώνες, σήμερα αντιμετωπίζουν μια σειρά απειλές όπως η ρύπανση, η κλιματική αλλαγή, η σύγκρουση με σκάφη, η ηχορύπανση και η τυχαία παγίδευση κατά τη διάρκεια αλιευτικών δραστηριοτήτων.

Παγκοσμίως, υπάρχουν πάνω από 80 είδη κητωδών, όπως φάλαινες, δελφίνια και φώκαινες. Το δίκτυο του WWF ανά τον κόσμο δουλεύει για την προστασία 25 διαφορετικών ομάδων κητωδών με διαφορετικούς τρόπους και σε όλα τα επίπεδα: από τη δουλειά πεδίου μέχρι την άσκηση πίεσης σε τοπικά, εθνικά, ευρωπαϊκά και διεθνή κέντρα λήψεων αποφάσεων.

Στα παγωμένα νερά του Καναδά, οι right whales κινδυνεύουν με εξαφάνιση κυρίως εξαιτίας των συγκρούσεων με σκάφη και της τυχαίας παγίδευσης σε δίχτυα. Εδώ και 20 χρόνια, το WWF διεξάγει συστηματικά  επιστημονικές έρευνες για το συγκεκριμένο είδος, και ταυτόχρονα ασκεί πιέσεις στα κέντρα αποφάσεων για την προώθηση μέτρων προστασίας τους. Σήμερα, στην περιοχή Nova Scotia της χώρας εφαρμόζονται μέτρα για την αποφυγή των συγκρούσεων με σκάφη, ενώ από το 2009 υπάρχει συνεργασία με τους στόλους προκειμένου να επιλέγουν τα αλιευτικά τους εργαλεία και τις περιοχές που ψαρεύουν έτσι ώστε να μην επιβαρύνουν τα σπάνια αυτά θηλαστικά.

Στη Χιλή, η άσκηση πολιτικής πίεσης και η παροχή τεχνογνωσίας είχε σαν αποτέλεσμα τη θέσπιση μιας προστατευόμενης περιοχής 120.000 εκταρίων προς όφελος των απειλούμενων γαλάζιων φαλαινών και των χιλιανών δελφινιών. Η μεγάλη αυτή προστατευόμενη περιοχή στα ανοιχτά της χώρας θα συνδυάσει την προστασία των θαλάσσιων αυτών θηλαστικών με ήπιες μορφές ανάπτυξης.

Στον κόλπο της Καλιφόρνια, το WWF έπαιξε καταλυτικό ρόλο στην απόσυρση διχτυών που αποτελούσαν την κύρια απειλή για την μικροσκοπική και απειλούμενη με εξαφάνιση vaquita και τη χρήση ειδικού αλιευτικού εξοπλισμού που δεν τραυματίζει το είδος, σχεδιασμένο από το ίδιο το WWF σε συνεργασία με το Ινστιτούτο Αλιευτικών ερευνών του Μεξικό.

Στη Σιβηρία, το WWF πέτυχε την αναστολή της κατασκευής μιας πλατφόρμας εξόρυξης πετρελαίου  κοντά στην περιοχή που τρέφονται οι  grey whales τα καλοκαίρια, ένα από τα κρισίμως κινδυνεύοντα θαλάσσια θηλαστικά του κόσμου.

To WWF συμμετέχει σε κέντρα λήψεως αποφάσεων όπως η Επιστημονική Επιτροπή της IWC (Διεθνής Επιτροπή για τη Φαλαινοθηρία), το αρμόδιο όργανο για την προστασία των κητωδών.