Τρίτη, 23 Δεκεμβρίου 2008

Έχουν συνδεθεί, ίσως όσο τίποτε άλλο στη φύση, με το χαρούμενο πνεύμα των Χριστουγέννων. Όμως οι απολογισμοί του WWF Ελλάς για την κατάσταση των ελαφοειδών στην Ελλάδα προκαλούν και στο τέλος αυτής της χρονιάς, ανάμεικτα συναισθήματα. Και αυτό γιατί τα πολύ διαδεδομένα στο παρελθόν ζώα εμφανίζονται με απογοητευτικά συρρικνωμένους πληθυσμούς στη χώρα μας.

Σε όλο τον κόσμο υπάρχουν περίπου 45 διαφορετικά είδη ελαφοειδών. Τρία από αυτά ζουν ελεύθερα στην ελληνική φύση: το Κόκκινο Ελάφι, το Ζαρκάδι και το Πλατώνι («ελαφάκι της Ρόδου»).

Το Κόκκινο Ελάφι, είναι το μεγαλύτερο από αυτά αλλά και το μεγαλύτερο φυτοφάγο ζώο της Ελλάδας. Κάποτε ζούσε σε όλη σχεδόν την ηπειρωτική χώρα αποτελώντας ένα αναπόσπαστο στοιχείο του ελληνικού περιβάλλοντος. Ο ρόλος του μπορεί να είναι ουσιαστικής σημασίας για τη διαμόρφωση και την εξέλιξη των οικοσυστημάτων, ειδικά στις μέρες μας όπου η ελεύθερη κτηνοτροφία σταδιακά εγκαταλείπεται αφήνοντας τη βλάστηση χωρίς βοσκητές.

Όμως, αντί να βρίσκει χώρο επέκτασης, οι πληθυσμοί του μέσα σε λίγες δεκαετίες έχουν συρρικνωθεί σε τέτοιο βαθμό ώστε το είδος να έχει βρεθεί στην κατηγορία των «Κινδυνεύοντων» ζώων της χώρας (Το Κόκκινο Βιβλίο των Απειλούμενων Σπονδυλόζωων της Ελλάδας, 1992). Με άλλα λόγια η επιβίωσή του είναι αμφίβολη εάν οι επιβαρυντικοί για το είδος παράγοντες δεν πάψουν να υφίστανται.

Στα τέλη του 20^ου αιώνα τα ελάφια περιορίστηκαν στην χερσόνησο της Σιθωνίας, στην ορεινή περιοχή της Ροδόπης και στην Πάρνηθα. Μικροί αριθμοί φυλάσσονταν επίσης σε λίγα εκτροφεία.

Σήμερα ο πληθυσμός της Σιθωνίας εξαφανίστηκε. Ο προστατευμένος πληθυσμός της Πάρνηθας φαίνεται πλέον ότι είναι ο πιο ακμαίος της χώρας. Αν και εδώ έχουν γίνει στο παρελθόν κάποιες εισαγωγές ελαφιών από άλλες χώρες, είναι βέβαιο ότι στο βουνό υπήρχαν ελάφια κατά τους ιστορικούς χρόνους έως και τις αρχές του 20^ου αιώνα όταν άρχισαν να γίνονται οι εισαγωγές. Αυτό που δεν έχει ακόμη αποσαφηνιστεί είναι σε ποιο βαθμό ο σημερινός πληθυσμός διατηρεί γονίδια των αυτόχθονων ζώων. Ωστόσο, όλα τα ζώα που εισήχθησαν προέρχονταν από περιοχές όπου ζει το ίδιο υποείδος ελαφιού (Cervus elaphus hippelaphus).

Λαθραίο κυνήγι είναι σχεδόν αποκλειστικά η μόνη αιτία που περιορίζει την εξάπλωση του είδους στη χώρα. Εγκαταλελειμμένα σκυλιά οδηγούνται συχνά στην απελπισμένη επιλογή θήρευσης ελαφιών.

Το WWF Ελλάς υποστηρίζει το έργο του Φορέα Διαχείρισης και του Δασαρχείου Πάρνηθας εκπονώντας ειδικό πρόγραμμα «έρευνας οικολογίας ελαφιών Πάρνηθας» που αποσκοπεί στη λεπτομερή απογραφή του πληθυσμού και των μεταβολών του στο χώρο και τον χρόνο. Ευτυχώς το μεγαλύτερο μέρος του διασώθηκε από τη μεγάλη πυρκαγιά που αποτέφρωσε τα 2/3 του ελατόδασους και του θερινού βιότοπου των ελαφιών. Τα στοιχεία δείχνουν ότι το είδος έχει ένα πληθυσμό λίγων εκατοντάδων ζώων. Στη φθινοπωρινή καταγραφή και κατά τη διάρκεια της αναπαραγωγικής περιόδου, παρατηρήθηκαν σχεδόν 200 αρσενικά ζώα στο βουνό που προστατεύονται ικανοποιητικά μέσα στον Εθνικό Δρυμό. Το WWF Ελλάς αναγνωρίζει ωστόσο ότι ο πληθυσμός είναι απομονωμένος και ευάλωτος ενώ, προς το παρόν, οι συνθήκες (και ειδικότερα η ένταση του λαθραίου κυνηγιού) σε άλλες περιοχές της χώρας δεν επιτρέπουν ένα βιώσιμο μέλλον για το πανέμορφο αυτό ζώο που θα μπορούσε να έχει μια πολύ ευρύτερη εξάπλωση.

Μία από τις ευχάριστες στιγμές των ανθρώπων του WWF Ελλάς στην Πάρνηθα ήταν το δίχως άλλο η παρατήρηση και φωτογράφηση δύο ζαρκαδιών, ενός θηλυκού και ενός νεογνού αρσενικού. Τα ζαρκάδια είναι λιγοστά στο βουνό. Κάποια ξέφυγαν από το φυσικό εκτροφείο που λειτουργούσε στην περιοχή του ελατόδασους.

{mosimage} Επειδή το Ζαρκάδι (Capreolus Capreolus) είναι πιο δασόβιο και πιο διακριτικό ζώο από το Ελάφι, δεν παρατηρείται συχνά. Σε βαθμό που κάποιοι αμφέβαλλαν ακόμη και για την παρουσία του. Και όμως, όπως αποδεικνύει και η φωτογραφία, εξακολουθούν να επιβιώνουν στο βουνό. Η φωτογραφία δεν είναι καλής ποιότητας επειδή πάρθηκε από μακριά με τη βοήθεια τηλεσκοπίου. Διακρίνεται ωστόσο το κατάλευκο πίσω μέρος του σώματος (λευκή και η μικρή ουρά). Με το τηλεσκόπιο ήταν δυνατή η καλύτερη παρατήρηση των ζώων.

Σε ότι αφορά στο τρίτο είδος ελαφιού που ζει στην Ελλάδα, το επίσης προστατευόμενο Πλατόνι της Ρόδου (Dama dama), οι επιπτώσεις στον πληθυσμό του μετά τις φετινές καταστροφικές πυρκαγιές είναι δύσκολο να αποτιμηθούν ακόμα. Η περιοχή που κάηκε αποτελούσε ένα από τα βασικά του καταφύγια στο νησί, ωστόσο, από προηγούμενες μεγάλες γειτονικές πυρκαγιές (1987, 1992) φαίνεται ότι η αλλαγή στη φυτοκάλυψη δεν επηρέασε σημαντικά την κατανομή τους. Οι άκαυτες νησίδες στην περιοχή αναμένεται να συγκεντρώσουν τον μεγαλύτερο αριθμό των ζώων και γι’ αυτό χρειάζονται ιδιαίτερη προστασία. Να σημειώσουμε εδώ πως το πλατόνι είναι ιδιαίτερο καθώς η εξέλιξή του αποτελεί προϊόν της απομόνωσης που επιβάλλει η διαβίωση σε ένα νησί. Έτσι πουθενά στον κόσμο δεν υπάρχει άλλο ελάφι με το ίδιο γενετικό υλικό με το πλατόνι της Ρόδου.

Τόσο το Ζαρκάδι όσο και το πλατόνι έχουν καταχωρηθεί στο Κόκκινο βιβλίο της χώρας μας ως «τρωτά» είδη δηλαδή είδη που πιστεύεται ότι θα περάσουν στην κατηγορία «κινδυνεύοντα» στο άμεσο μέλλον, αν οι επιβαρυντικοί παράγοντες δεν πάψουν να υφίστανται.