Τετάρτη, 16 Ιουλίου 2014
Γυάρος , η Ομηρική
του Δρ. Γιώργου Κατσαδωράκη, βιολόγου ορνιθολόγου, ειδικού διαχείρισης και ερμηνείας περιβάλλοντος, συνεργάτη του WWF Ελλάς.
Εικόνα 1:
Είναι σχεδόν πρωί ακόμη. Έχω ξεκινήσει όμως την πορεία μου στη Γυάρο από τις 5 τα χαράματα οπότε μου φαίνεται πια μεσημέρι. Ο ήλιος έχει αρχίσει να καίει πραγματικά. Με κατεύθυνση το διάσελο ανάμεσα στις δυο ψηλότερες κορφές του νησιού, Προφήτη Ηλία και Σκοτωμένο (ονομασία κι αυτή!) περπατώ από τη βόρεια μεριά του νησιού, ενώ μπροστά μου μια τριάδα από τα πρόβατα που βόσκουν ελεύθερα στο νησί βιάζονται να με αφήσουν πίσω τρομαγμένα. Φτάνω στο διάσελο και αντικρύζω την ανατολική μεριά της Γυάρου. Συνεχίζω την κατηφόρα μου προς τον όρμο των φυλακών ανάμεσα σε αστοιβές και ανθισμένα θυμάρια. Ξάφνου γυρνώ το βλέμμα μου αριστερά και αντικρύζω το κτίριο αυτό.
Στη σκιά του ξεκουράζονται τρία τραγιά με στριφτά κέρατα που μόλις με βλέπουν τρομάζουν και ροβολάνε προς τα πέρα. Αυθόρμητα, χωρίς προσπάθεια εγκεφαλική, πλημμυρίζομαι από την ιδέα ότι η ίδια ακριβώς εικόνα χωρίς καμιά, μα καμιά αλλαγή θα μπορούσε να υπάρχει και στην εποχή του Ομήρου. Πέτρινο μαντρί από ξερολιθιά, χωρίς πορτόφυλλα και παραθύρια, με στέγη από κορμούς δέντρων, αστοιβές, φύκια και χώμα.
Εικόνα 2:
«στη Γυάρο οι φώκιες έχουν αρχίσει πάλι και βγαίνουν έξω στις παραλίες και κοιμούνται, όπως τα παλιά χρόνια και θηλάζουν τα φωκάκια»
Ποτέ δε θα ξεχάσω τη συγκίνηση που με πλημμύρισε όταν άκουσα από το συνάδελφο της ΜΟm βιολόγο και ειδικό στις Μεσογειακές φώκιες, Πάνο Δενδρινό τη φράση αυτή. Ο Όμηρος μου ήρθε αμέσως στο μυαλό. Δεκάδες αιώνες έχουν περάσει που οι φώκιες κυνηγημένες από τους νησιώτες και τους ναυτικούς για το λίπος τους και το κρέας τους κυρίως, αναγκάστηκαν να καταφύγουν στις σκοτεινές και υγρές παραθαλάσσιες σπηλιές των ακτών για να γεννήσουν τα μωρά τους, να τα θηλάσουν και να ξεκουραστούν με ασφάλεια. Και σήμερα στον 21ο αιώνα ανακαλύπτουμε ότι στο έρημο και απομονωμένο αυτό νησί της Γυάρου, που οι φώκιες γεννούν ακόμη στις δεκάδες θαλάσσιες σπηλιές του, άρχισαν να νοιώθουν ασφάλεια από τον άνθρωπο και να βγαίνουν να κοιμούνται στις παραλίες τους! Μια, δυο και τρείς φώκιες έχουν παρατηρηθεί, όπως τον παλιό, καλό, ομηρικό καιρό. Τα λόγια του Ομήρου μου ήρθαν αβίαστα στο μυαλό:
ἦμος δ᾿ ἠέλιος μέσον οὐρανὸν ἀμφιβεβήκῃ, τῆμος ἄρ᾿ ἐξ ἁλὸς εἶσι γέρων ἅλιος νημερτὴς πνοιῇ ὕπο Ζεφύροιο μελαίνῃ φρικὶ καλυφθείς, ἐκ δ᾿ ἐλθὼν κοιμᾶται ὑπὸ σπέσσι γλαφυροῖσιν:ἀμφὶ δέ μιν φῶκαι νέποδες καλῆς ἁλοσύδνης ἁθρόαι εὕδουσιν, πολιῆς ἁλὸς ἐξαναδῦσαι, πικρὸν ἀποπνείουσαι ἁλὸς πολυβενθέος ὀδμήν.
κάθε φορά που τα μεσούρανα πατήσει ο γήλιος, βγαίνει ο αλάθευτος θαλασσογέροντας απ᾿ το γιαλό, κρυμμένος, στο μαύρο ανάτριχο της θάλασσας, που ο Ζέφυρος σηκώνει, και σε βαθιές κοιμάται βγαίνοντας σπηλιές και πλήθος φώκιες, οι θυγατέρες της πεντάμορφης Θαλασσοκόρης, βγαίνουν απ᾿ το ψαρί γιαλό και γύρα του κοιμούνται αραδιασμένες, και μυρωδιά από τον πολύβαθο γιαλό πικρή αναδίνουν.
Εικόνα 3:
Ο ήλιος μόλις έδυσε. Το φως σβήνει γλυκά αλλά γρήγορα. Στέκω μόνος, στη βόρεια πλευρά της Γυάρου. Πριν από μια ώρα πήδηξα έξω από το φουσκωτό μας, τα «Γιούρα», και ζαλωμένος κιάλια, τηλεσκόπια, φωτογραφικές μηχανές και νερό, αγκομάχησα ν’ ανέβω στην απότομη πλαγιά, πολλά μέτρα πάνω από τη θάλασσα, ανάμεσα σε βράχια, σαύρες, πέτρες, θυμάρι κι αστοιβή, πλαγιά που βουτάει με μεγάλη κλίση στη θάλασσα 300 μέτρα κάτω από μένα. Η θάλασσα δεν είναι αγριεμένη αλλά το κύμα, βουβό, σκάει με υποχθόνιο πάταγο στα βράχια δημιουργώντας ένα συνεχές βουητό, που όσο πιο ψηλά ανεβαίνεις τόσο πιο πολύ σβήνει. Αλλά υπάρχει. Ο βράχος αναδίδει τη ζέστη που μάζεψε όλη τη μέρα, αλλά το ελαφρύ αεράκι έχει κάτι από τη δροσιά και τη διαφάνεια του Αιγαίου, ανακατεμένη με την ευωδιά του θυμαριού. Η νύχτα έχει πέσει, αλλά έχει φεγγάρι. Το μισοφέγγαρο βουτάει αργά κι αυτό στη δύση του και στέλνει το γλυκό του φως ασημώνοντας τα κύματα. Εμφανίζονται απέναντι μακριά στον ορίζοντα τα φώτα της Τήνου, της Άνδρου, της Εύβοιας, της Τζιάς.
Η αποστολή μου: να μετρήσω, σε συνεργασία με τους συναδέλφους από την Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρία, τους μύχους που θα έρχονται πετώντας, μόλις το σκοτάδι γίνει βαθύ για να μπουν στις φωλιές τους και να ταίσουν τα μικρά τους. Πώς θα τους μετρήσω μέσα στο σκοτάδι; Από τις φωνές τους! Συνεχώς καλούν οι γονείς που έρχονται συνεχώς καλούν τα μικρά από το βάθος της φωλιάς για να τα εντοπίσουν οι γονείς.
Για ώρες επικρατεί απόλυτη σιωπή. Ξαφνικά μέσα στο μαύρο σκοτάδι, αντηχεί δίπλα μου μια ανατριχιαστική απόκοσμη κραυγή. Μετά κι άλλη, κι άλλη. Αν και το περιμένω, οι τρίχες του κορμιού μου ανασηκώνονται. Μοιάζουν πολύ με κραυγές τσακαλιών, με κλάματα μωρών, με ρόγχους ετοιμοθάνατων, με τσιρίδες γυναικών. Σε λίγο ο αέρας αρχίζει να γεμίζει με τέτοιες κραυγές. Από κάτω από τη γη και μέχρι πάνω στον αέρα, από παντού ακούγονται οι απόκοσμες αυτές κραυγές. Εγώ ξέρω ότι είναι οι μύχοι. Η ανατριχίλα όμως είναι τέτοια που οι σκέψεις μου αμέσως πετάνε στα έπη του Ομήρου. Αβίαστα μου' ρχονται στο μυαλό οι Άρπυιες και οι Σειρήνες, τα μυθικά πλάσματα με σώμα πουλιού και κεφάλι γυναίκας ή παιδιού, που με τις μαυλιστικές και ταυτόχρονα φοβιστικές κραυγές τους εξωθούσαν τους ναυτικούς και τους νησιώτες να τσακίζουν τα πλοία τους στα βράχια ή να φεύγουν τρομαγμένοι και κυνηγημένοι, προκαλώντας τους μυριάδες δεινά.
Ηχητικό ντοκουμέντο: https://soundcloud.com/wwf-greece/o85bsetakob1
Τώρα είναι η ώρα που νοιώθω στο πετσί μου την κρυμμένη αλήθεια των μύθων. Αυτά τα μυστηριώδη πουλιά, αυτές οι αόρατες φωνές που κάθε άλλο από πουλιών μοιάζουν, αυτές οι υποχθόνιες εγγαστρίμυθες κραυγές που σε περιτρυγυρίζουν χωρίς να βλέπεις ποιος τις βγάζει, είναι το δίχως άλλο οι Άρπυιες και οι Σειρήνες. Και ζουν δίπλα μας. Τη σκοτεινή νύχτα, στη Γυάρο και σε πολλά άλλα νησιά, επαναλαμβάνεται η ίδια πανάρχαια ιστορία. Όπως ακριβώς την περιγράφει ο Όμηρος. Και παρακάτω ,το κύμα βουβό σκάει στα μυτερά βράχια.
Ο Δρ. Γ. Κατσαδωράκης βρέθηκε στη Γυάρο στο πλαίσιο των προπαρασκευαστικών ερευνών του ΚΥΚΛΑΔΕΣ LIFE που υλοποιούνται στο νησί.
Δείτε περισσότερα για τη φώκια εδώ:
Δείτε περισσότερα για τους μύχους εδώ: